کلیله و دمنه

انتشارات نگاه منتشر کرد:

کلیله و دمنه به انشای ابوالمعالی نصرالله منشی و براساس تصحیح مجتبی مینوی تهرانی و به اهتمام نیما مهدیکار به چاپ رسیده است.

كتاب كَلیله و دِمْنه از مجموعه هاى دانش و حكمت است كه مردمان خردمند قدیم گرد آوردند و «به هرگونه زبان» نوشتند و از براى فرزندان خویش به یادگار گذاشتند و در دورانهاى متمادى گرامى مى داشتند، مى خواندند و از آن حكمت عملى و آدابِ زندگى و زبان مى آموختند.

از كلیله و دمنه در طول سالها ترجمه هاى متفاوتى شده است كه هر كدام از آنها معایب و محاسن خاص خود را دارد. اما از میان آنها معروف ترین و پاكیزه ترین ترجمه، مشهور به كلیله و دمنه بهرام شاهى است.

كلیله و دمنه از زبان سانسكریت هند به زبان پهلوى (زبان باستان ایران) ترجمه شد، سپس به وسیله عبدالله بن المقفع به زبان عربى برگردانده شد. بعدها به دستور نصر بن احمد سامانى به نثر درى نوشته شد و رودكى شاعر آغاز قرن چهارم آن را به شعر پارسى زیبا درآورد. در اوائل قرن ششم ترجمه بلیغ و ادبى دیگرى از آن به وسیله ابوالمعالى نصرالله منشى انجام گرفت كه همان مشهور به كلیله و دمنه بهرام شاهى است.

از کلیله و دمنه در طول سالها ترجمه هاى متفاوتى شده است که هر کدام از آنها معایب و محاسن خاص خود را دارد. اما از میان آنها معروف ترین و پاکیزه ترین ترجمه، مشهور به کلیله و دمنه بهرامشاهى است.

کلیله و دمنه از زبان سانسکریت هند به زبان پهلوى (زبان باستان ایران) ترجمه شد، سپس به وسیله عبدالله بن المقفع به زبان عربى برگردانده شد. بعدها به دستور نصر بن احمد سامانى به نثر درى نوشته شد و رودکى شاعر آغاز قرن چهارم آن را به شعر پارسى زیبا درآورد. در اوائل قرن ششم ترجمه بلیغ و ادبى دیگرى از آن به وسیله ابوالمعالى نصرالله منشى انجام گرفت که همان مشهور به کلیله و دمنه بهرامشاهى است.

در مورد اصلیت ابوالمعالى نصرالله منشى دو روایت متفاوت در تاریخ ادبیات ایران است: برخى او را از اهالى شیراز مى دانند، و گروهى دیگر از مردم غزنین دانسته اند. از آغاز جوانى او اطلاع دقیقى در دست نیست، فقط معلوم است در جوانى با ادبا و فضلاى غزنین رفت وآمد داشته و مورد تکریم و احترام بهرامشاه غزنوى (511-552) بوده و در کارهاى دیوانى او مشارکت فعال داشته است. وى با آنکه هنوز جوان بود ولى به سبب دانش زیاد به سمت دبیرى خسروشاه (جانشین بهرامشاه) ارتقاء یافته بود. البته محمدبن عوفى در کتاب «جوامع الحکایات» ص 287 ، نظر دیگرى دارد: «چون در دبیرى ممارست نکرده بود گاه به گاه بر قلم او لفظى رفتى که از ادب دور بودى.»

پس از خسروشاه، ابوالمعالى نصرالله منشى همچنان در دربار غزنویان به خدمات دیوانى خویش ادامه داد، و در زمان پادشاهى خسرو ملک (559-583) به مقام وزارت رسید. به اعتبار کسب همین مقام است که محمد بن عوفى در کتاب پیش گفته از او صدر اجل یاد کرده است و در کتاب «لباب الالباب» نیز اسم او را در ردیف وزراء و صدور آورده است. اما علت حبس او در زمان خسرو ملک زیاد روشن نیست، فقط می توان حدس زد که شاید به دلیل سعایت حاسدان، مورد غضب شاه واقع شده. پس از حبس او، نصرالله منشى این رباعى را سروده براى خسرو ملک فرستاده :

اى شاه مکن آنچه بپرسند از تو روزى که تو دانى که نترسند از تو

سرانجام شفاعت اهل فضل و ادب در رهایى او از حبس خسرو ملک مؤثر واقع نشد و بعد از سال 555 و پیش از 583 یعنى تاریخ دوران زوال پادشاهى خسرو ملک و انقراض غزنویان درگذشت.

تاریخ دقیق ترجمه کلیله و دمنه به وسیله نصرالله منشى زیاد مشخص نیست. ولى چون این کتاب را بهنام ابوالمظفر بهرامشاه مسعود بن ابراهیم نوشته، مىتوان حدس زد که تاریخ آن بعد از سال 511 و پیش از سال 559 رهجرى بوده است. از طرفى دیگر چون برخى از اشعار مسعود سعد را در ترجمه خود به عنوان شاهد و تمثیل آورده است، پس کتاب پیش از حدود 515 (سال درگذشت مسعود سعد) یا اواخر زندگى آن شاعر، ترجمه نشده است. بنابراین تاریخ انشاى کلیله و دمنه باید بین 515 -552 بوده باشد. طبق گفته میرزا عبدالعظیم قریب استاد محترم و مرحوم دانشگاه در مقدمه کلیله و دمنه چاپ تهران، 1311 شمسى، این تألیف چند سال پس از قتل الراشد بالله (531) در تاریخ صد و هفتادمین سال تأسیس سلسله غزنویان (= حدود 536) انجام یافته است. بنابراین 536 نزدیکترین سال به تاریخ ترجمه کلیله و دمنه است.

این ترجمه با نثر فاضلانه و شاهده ا و تمثیلهایش به شدت مورد توجه فضلا و ادبا قرار گرفت، طورى که محمد بن عوفى از منشیان چیره دست قرن ششم و هفتم در کمتر از صد سال پس از ترجمه کلیله و دمنه بهرامشاهى درباره نصرالله منشى در کتاب «لباب الالباب»، صفحه 92، چنین گفته است: «…تا دور آخر زمان و انقراض عالم هر کس رسالتى نویسد یا در کتابت تنوّتى کند مقتبس فوائد او تواند بود، چه ترجمه کلیله و دمنه که ساخته است، دستمایه جمله کتّاب و اصحاب صنعت است و هیچکس انگشت بر آن ننهاده است و آن را فتح نکرده و از منشآت پارسیان هیچ تألیف آن اقبال ندیده است و آن قبول نیافته…»

نصرالله منشى هرگز تحت تأثیر صنایع ادبى قرار نگرفته و در هیچ موردى در کتاب خود فصاحت و بلاغت را از چشم دور نداشته است. به همین دلیل نوشته او از قرن ششم به بعد مورد تقلید و سرمشق تمام ادبا و فضلاى بعدى ایران واقع شده و نقش مؤثرى در این زمینه ها داشته است.

فروشگاه اینترنتی کتابزون